Της Παπαϊωάννου Αικατερίνης Διευθύντριας Νοσηλευτικής Υπηρεσίας Ε.Ε.Α
“Γήρας διδάσκει πάντα καί χρόνου τριβή.” – Σοφοκλής
Οι ηλικιωμένοι αποτελούν την πλέον πολυάριθμη, ευπαθή και άξια σεβασμού ηλικιακή ομάδα. Ο σεβασμός προς τα άτομα της τρίτης ηλικίας πηγάζει από την σοφία και την γνώση που κατέχουν εξαιτίας των εμπειριών τους και έχουν ιδιαίτερη θέση στην οικογενειακή και κοινωνική ζωή του τόπου.
Ο αριθμός των ατόμων ηλικίας άνω των 65 ετών αυξάνεται συνεχώς στις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες και ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες. Στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2030 αναμένεται να είναι εν ζωή περισσότερα από 70 εκατομμύρια ηλικιωμένα άτομα. Στην Ελλάδα, το 2002, το 23.9% του πληθυσμού ήταν άνω των 60 ετών, ποσοστό το οποίο αναμένεται το έτος 2025 να φτάσει στο 31.6%. Τα ηλικιωμένα άτομα αποτελούν ενεργά μέλη του κοινωνικού συνόλου και συνεπώς πρέπει να αντιμετωπίζονται ανάλογα από το οικογενειακό τους και το κοινωνικό περιβάλλον, την πολιτεία και ειδικότερα τους φορείς υγείας.
Η διατήρηση της ποιότητας ζωής τους, η εξασφάλιση της αυτονομίας και της αυτάρκειάς τους, η πρόληψη κακώσεων, συνήθως μετά από πτώση, και η εξειδικευμένη αντιμετώπιση σε περίπτωση ασθένειας, είναι πρωταρχικής σημασίας. Αυτό βέβαια απαιτεί την ανάπτυξη υπηρεσιών και δομών ειδικά για ηλικιωμένα άτομα.
Αυτές οι δομές βασίζονται σε υπηρεσίες που σαν βασικό στόχο έχουν τη διατήρηση της αυτονομίας, της ανεξαρτησίας και της ικανότητας για αυτοφροντίδα στην καθημερινή ζωή. Οι υπηρεσίες είναι ευέλικτες και παρέχονται ανάλογα με τις ιδιαίτερες ανάγκες φροντίδας και την κατάσταση υγείας του ωφελούμενου ασθενή.
Το γήρας επιβάλλει την αποδοχή της νέας γενικής σωματικής κατάστασης, η οποία επιφέρει πολλούς και σημαντικούς περιορισμούς. Παράλληλα με την φυσική φθορά συνυπάρχουν και πολλά οργανικά προβλήματα, τα οποία δυσχεραίνουν επιπρόσθετα την λειτουργικότητα του ηλικιωμένου ατόμου.
Επομένως ,τονίζεται ότι είναι σ’ ένα μεγάλο μέρος βιολογικό φαινόμενο ,το οποίο δεν είναι παραδομένο άοπλο στο παράγοντα ΧΡΟΝΟ ,είναι πολυδιάστατο και οι διεργασίες του γίνονται σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα.
Οι συντελεστές εγγύησης ποιότητας ζωής είναι:
– Σωματική υγεία- Ψυχική υγεία- Πνευματική υγεία- Κοινωνική υγεία αίσθηση αξίας της ζωής- Προσωπικότητα του ατόμου- Οικολογικοί συντελεστές- Κοινωνική δομή- Οικονομική κατάσταση
ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ ΣΤΟ ΠΕΡΑΣΜΑ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Τα νοσήματα του καρδιαγγειακού συστήματος (αρτηριακή υπέρταση, καρδιαγγειακά ισχαιμικά επεισόδια, καρδιακή ανεπάρκεια) αποτελούν την πιο συχνή αιτία αναζήτησης βοήθειας τόσο σε επίπεδο πρωτοβάθμιας όσο και δευτεροβάθμιας περίθαλψης. Ακολουθούν οι νευροψυχιατρικές διαταραχές (άνοια, κατάθλιψη), διάφορες χρόνιες παθήσεις (σακχαρώδης διαβήτης, αποφρακτική πνευμονοπάθεια, νεφρική ανεπάρκεια) και τα νεοπλασματικά νοσήματα. Η εξασθένιση του ανοσοποιητικού συστήματος και οι ανά συστήματα δυσλειτουργίες που παρουσιάζουν οι ηλικιωμένοι, είναι υπεύθυνες για την αυξημένη επίπτωση των λοιμώξεων. Η έκπτωση των αισθήσεων, όρασης και ακοής, σε συνδυασμό με τις εκφυλιστικές παθήσεις των οστών (οστεοπόρωση) και των αρθρώσεων (εκφυλιστικές αρθροπάθειες) καθώς και τις διαταραχές της βάδισης (συνήθως λόγω ισχαιμικής εγκεφαλοπάθειας), είναι υπεύθυνες για τις συχνές πτώσεις και τα κατάγματα. Η μείωση των αντανακλαστικών μηχανισμών και της επάρκειας των φραγμών του δέρματος, όπως επίσης οι διαταραχές του αναπνευστικού, του πεπτικού και του ουροποιητικού συστήματος καθιστούν ιδιαίτερα επιρρεπή τα ηλικιωμένα άτομα σε ταχεία και σημαντική αφυδάτωση, γεγονός το οποίο για να προληφθεί απαιτεί έγκαιρη και ορθή αντιμετώπιση (Arai, 2009).
Έτσι τα ηλικιωμένα άτομα, είτε λόγω της αυξημένης τους ευπάθειας είτε στα πλαίσια χρόνιων παθήσεων, παρουσιάζουν υψηλά ποσοστά νοσηρότητας και ως εκ τούτου έχουν ιδιαίτερη ανάγκη για εξειδικευμένη, διαχρονική φροντίδα.
ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ – ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ
Οι δημογραφικές μεταβολές και τα προβλήματα που προκύπτουν από τη γήρανση του πληθυσμού ελκύουν το ενδιαφέρον της Νοσηλευτικής, η οποία ανταποκρίνεται με την υιοθέτηση σύγχρονων και πιο διευρυμένων ρόλων, προκειμένου να αντιμετωπίσει τα ολοένα αυξανόμενα βιοψυχοκοινωνικά και οικονομικά προβλήματα που παρουσιάζει ο ηλικιωμένος πληθυσμός.
Oι ηλικιωμένοι που διανύουν την 8η και την 9η δεκαετία διαθέτουν πλούσια εμπειρία που έχει σχέση με κοινωνικά, πολιτισμικά, πολιτικά, οικονομικά γεγονότα και καταστάσεις που γνώρισαν κατά τη διάρκεια της ζωής τους. Από την αρχή του 20ού αιώνα και μέχρι σήμερα αντιμετώπισαν τις ολέθριες συνέπειες του Α΄ και του Β’ παγκόσμιου πολέμου. Οι μετακινήσεις των πληθυσμών, οι σχηματισμοί μειονοτήτων με τ διαφορετικά βιώματά τους και τις διαφορετικές κοινωνικοπολιτιστικές τους πεποιθήσεις και ειδικότερα οι συνεχείς τεχνολογικές εξελίξεις των 70 τελευταίων χρόνων άλλαξαν ριζικά την πορεία της ανθρωπότητας και συνέβαλαν στην αλλαγή των κοινωνικών δομών, οι οποίες με τη σειρά τους επηρέασαν το ρυθμό της ζωής.
Οι μεγάλες αλλαγές που συνέβησαν κυρίως στις αναπτυγμένες χώρες συνετέλεσαν ώστε ένα μεγάλο μέρος του ηλικιωμένου πληθυσμού να αισθάνεται κοινωνικά αλλοτριωμένο, επειδή είναι αναγκασμένο να περάσει το υπόλοιπο μέρος της ζωής του στα σύγχρονα ιδρύματα για την τρίτη ηλικία.
Οι νέες τάσεις που επικρατούν στην Αμερική και σε πολλές χώρες της Ευρώπης ενθαρρύνουν την ανάπτυξη του τομέα της Γεροντολογικής Νοσηλευτικής, με σκοπό την πληρέστερη προετοιμασία των νοσηλευτών για αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση των σύνθετων προβλημάτων του γήρατος.
Μέσα από τον κατάλληλο προγραμματισμό ο ειδικός νοσηλευτής-τρια επικοινωνεί, προγραμματίζει, προάγει και αντιμετωπίζει κάθε δυσκολία αυτής της πληθυσμιακής ομάδας
Τα προβλήματα υγείας των υπερηλίκων αποτελούν πρόκληση για την Νοσηλευτική, η οποία έχει την ευθύνη καλύψεως των νοσηλευτικών αναγκών όλων των ανθρώπων, ανεξαρτήτως ηλικίας. Το ενδιαφέρον της επικεντρώνεται στα άτομα της τρίτης ηλικίας και τις ανάγκες τους, επειδή πιστεύει ότι η πραγματική αξία και η αξιοπρέπεια του ανθρώπου δεν ελαττώνονται με τη συσσώρευση του χρόνου.
Άλλωστε πρωταρχικός σκοπός της είναι η πρόληψη της νόσου, η διατήρηση της υγείας και η ευημερία του ατόμου, της οικογένειας, των ομάδων και των πληθυσμών
Για την άσκηση της ,απαιτείται η χρησιμοποίηση της σύγχρονης γνώσης μέσα από τις βιολογικές, τις φυσικές και τις ανθρωπιστικές επιστήμες.
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΙΚΟΙ ΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΓΕΡΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
Οι αντικειμενικοί σκοποί της γεροντολογικής Νοσηλευτικής όπως διατυπώθηκαν από τον Αμερικανικό Σύνδεσμο Νοσηλευτών (ΑΣΝ) είναι οι ακόλουθοι:
- Βοήθεια του ατόμου να επιτύχει την όσο το δυνατόν αυτοφροντίδα του.
- Αξιολόγηση της ικανότητας του ηλικιωμένου και βοήθεια διατηρήσεως ή αποκαταστάσεως της λειτουργικής του ικανότητας.
- Βοήθεια του ατόμου να αντιμετωπίζει της ανάγκες για ανεξαρτησία, καθώς και να διευθετεί τις εξαρτημένες του ανάγκες.
- Προσαρμογή των νοσοκομειακών νοσηλειών σε αργότερο βαθμό για τους υπερήλικες αρρώστους.
- Προσαρμογή των ιδρυματικών νοσηλειών και διαδικασιών που έχουν σχέση με τις βασικές φυσιολογικές και ψυχοκοινωνικές ανάγκες του υπερήλικα στο φυσιολογικό τύπο της ζωής ή των συνηθειών του.
- Αναγνώριση της σημασίας του ενδιαφέροντος του υπερήλικα για της σωματικές του λειτουργίες και τα συμπτώματα που αισθάνεται.
- Δημιουργία ευκαιριών για τον ηλικιωμένο να ερωτά και να κατανοεί όλες τις οδηγίες και τις εξηγήσεις.
- Διατήρηση και προστασία της αξιοπρέπειας και της ακεραιότητας του υπερήλικα σε όλες τις σχέσεις νοσηλευτή-ασθενούς.
- Πρόβλεψη ότι κάθε αλλαγή είναι δυνατό να αποτελέσει απειλή ή stress στον υπερήλικα.
ΑΡΧΕΣ ΓΕΡΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ
Η νοσηλευτική φροντίδα των ηλικιωμένων περιλαμβάνει εκτός από τις βασικές αρχές που διέπουν τη φροντίδα όλων των ασθενών και ειδικότερες αρχές για τους ηλικιωμένους, οι οποίες εντάσσονται στα πλαίσια της γεροντολογικής νοσηλευτικής.
Οι κυριότερες από αυτές είναι:
- Το γήρας είναι φυσιολογική διεργασία κοινή για όλες τους ζώντες οργανισμούς .Το γήρας δεν είναι αρρώστια!!!
- Η κληρονομικότητα, η διατροφή, η κατάσταση υγείας, οι εμπειρίες της ζωής, το περιβάλλον, οι δραστηριότητες και το stress είναι παράγοντες που επηρεάζουν τη διεργασία του φυσιολογικού γήρατος κατά τρόπο μοναδικό για κάθε άτομο.
- Επιστημονικά δεδομένα που έχουν σχέση με το φυσιολογικό γήρας και μοναδικά βιοψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν τα ηλικιωμένα άτομα ,συνδυάζονται με γενικές νοσηλευτικές γνώσεις κατά την εφαρμογή της νοσηλευτικής διεργασίας στον ηλικιωμένο πληθυσμό.
- Οι γενικές απαιτήσεις αυτοφροντίδας που παρουσιάζουν τα ηλικιωμένα άτομα είναι παρόμοιες με τις απαιτήσεις όλων των άλλων ατόμων.
- Κάθε άτομο παρουσιάζει μοναδικές δυνατότητες και περιορισμούς αναφορικά με την ικανότητα του να εκπληρώσει τις γενικές απαιτήσεις φροντίδας.
- Το επίκεντρο της γεροντολογικής και της γηριατρικής νοσηλευτικής εστιάζεται στο καλό σχεδιασμό και τη σωστή οργάνωση του νοσηλευτικού θεραπευτικού προγράμματος που έχει ως στόχο:
α) να ενισχύει τις δυνατότητες του ηλικιωμένου και να τον οδηγήσει στην αυτοφροντίδα,
β) να εξαλείψει ή να ελαχιστοποιήσει τους περιορισμούς που σχετίζονται με την αυτοφροντίδα,
γ) να παρέχει άμεση φροντίδα στον ηλικιωμένο με κάθε τρόπο ή να βοηθάει στη φροντίδα του όταν οι γενικές απαιτήσεις αυτοφροντίδας ή οι θεραπευτικές ανάγκες δε μπορούν να πραγματοποιηθούν ανεξάρτητα.
Κατά τη πρώτη φάση της νοσηλευτικής προσέγγισης η εκτίμηση της γενικής καταστάσεως του ηλικιωμένου αποτελεί τον καλύτερο τρόπο για την εντόπιση των ποικίλων αναγκών και των προβλημάτων που η συχνότητα τους αυξάνεται με την ηλικία.
Κατά τη δεύτερη φάση οι ανάγκες και τα προβλήματα προγραμματίζονται κατά σειρά προτεραιότητας και οργανώνονται και προγραμματίζονται άμεσα, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, ώστε να οδηγήσουν στην αυτοφροντίδα, στην αποκατάσταση και την ανεξαρτησία του ηλικιωμένου.
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι οι ηλικιωμένοι που ζουν μόνοι τους στην κοινότητα είναι περισσότερο αυτόνομοι, αλλά εμφανίζουν συχνότερα επείγουσες καταστάσεις. Αντίθετα οι ηλικιωμένοι που ζουν σε ειδικά ιδρύματα έχουν λιγότερη αυτονομία, αλλά ζουν σε ένα κατά πολύ ασφαλέστερο περιβάλλον
Η κυριότερη πλευρά της ανεξαρτησίας είναι η προαγωγή της αποκατάστασης , που ο βαθμός της ποικίλει. Οι νοσηλευτές γνωρίζουν πώς να θέτουν ρεαλιστικούς και πρακτικούς στόχους, ώστε να εξασφαλίζεται, στο μέτρο που είναι δυνατόν, ποιότητα ζωής στους υπερήλικες που βιώνουν αυτές τις εμπειρίες, αλλά και στις οικογένειες τους που μοιράζονται τις συνέπειες αυτών των εμπειριών.
Σε πολλές χώρες παρατηρούνται βάσιμες και αρκετά αισιόδοξες διαπιστώσεις σε σχέση με τη φροντίδα των υπερηλίκων. Οι μύθοι για το γήρας αμφισβητούνται. Οι υπερήλικες αναλαμβάνουν ευθύνη και δυναμικές πρωτοβουλίες για την περίθαλψή τους. Η προαγωγή και η διατήρηση της καταστάσεως υγείας των ηλικιωμένων μελετάται και σοβαρά και δημιουργικά σχήματα προληπτικής υγείας αναπτύσσονται. ,η σημαία της ομαδικής προσεγγίσεως ανακτά τη θέση της.
Επίσης ,παρατηρείται αυξανόμενη απαίτηση για τη διεπιστημονική εκπαίδευση των μελών της υγειονομικής ομάδας και την ανάπτυξη ομαδικής εργασίας με ανταλλαγή γνώσεων και παραδοχή της συμβολής της κάθε επιστήμης υγείας στη φροντίδα υπερηλίκων.
Σήμερα η νοσηλευτική φροντίδα των υπερηλίκων αντιπροσωπεύει την προσαρμογή της νοσηλευτικής επιστήμης και τέχνης στις ανάγκες τους, προκειμένου να επιτύχουν μια ποιότητα ζωής που να τους εξασφαλίζει σε οποιαδήποτε κατάσταση υγείας τη διατήρηση όσο το δυνατό μεγαλύτερης ανεξαρτησίας και αξιοπρέπειας.
Άλλωστε η ποιότητα ζωής οποιασδήποτε κοινωνίας και ο πολιτισμός της ,κρίνεται από την ποιότητα της φροντίδας και τον σεβασμό που παρέχει τους ηλικιωμένους της.
Δεν μπορείς να αποφύγεις να μεγαλώνεις, αλλά δεν είσαι υποχρεωμένος να γεράσεις. / George Burns, 1896-1996